• „PRAT”  JACEK DRĄŻKIEWICZ,
  • ul. Ogrodowa 1;  96-325 Radziejowice;   NIP: 838-164-28-79
  • Szybki kontakt: (22) 408 04 43;  48.733 70 50 70

Pojęcie rynku, popytu, podaży

autor:  Jacek Drążkiewicz
Czym jest rynek?Często rynek kojarzy się z konkretnym miejscem, gdzie spotykają się zarówno ci, którzy pragną sprzedać dane dobra, jak i ci, którzy chcą je kupić, np. targowisko miejskie. Definiowanie rynku jako konkretnego miejsca mija się jednak z celem. Postęp technologiczny spowodował bowiem, że dzisiaj występują wirtualne rynki, gdzie nie ma fizycznej obecności sprzedających i kupujących, a jednak na tych rynkach również odbywają się różne transakcje. Dlatego też proponujemy traktować rynek jako zespół warunków, które doprowadzają do kontaktu pomiędzy kupującymi i sprzedającymi w procesie wymiany towarów i usług.  
Warunkiem dokonania transakcji na rynku jest:
  • występowanie co najmniej dwóch podmiotów wymiany, tj. producenta-sprzedawcy oraz konsumenta-nabywcy,
  • współwystępowanie przedmiotów wymiany,
  • pośrednik lub kilku pośredników.
Jak klasyfikujemy rynki?Rynek można klasyfikować według różnych kryteriów podziału :
  1. według przedmiotu obrotu: rynek produktów i usług, rynek czynników produkcji (ziemia, praca, kapitał);
  2. według zasięgu geograficznego: rynek lokalny, regionalny, krajowy, międzynarodowy, światowy (rynek globalny);
  3. w zależności od sytuacji (pozycji) na rynku: rynku sprzedawcy lub rynku nabywcy;
  4. w zależności od stopnia jednorodności przedmiotu transakcji: rynek homogeniczny (jednorodny), np. rynek ropy naftowej, rynek pszenicy; rynek heterogeniczny, np. rynek pracy;
  5. w zależności od stopnia wyrównywania się ceny (mechanizm rynkowy) rynek doskonały i niedoskonały (monopolistyczny).
Czym jest popyt i podaż rynkowa?Popyt  (ang. demand) – oznacza ilość dobra, jaką nabywcy gotowi są zakupić przy różnym poziomie ceny.
Podaż (ang. supply) – oznacza ilość dobra, jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować przy różnym poziomie ceny.
Graficzną prezentacją podaży i popytu są ich wykresy nazywane krzywą popytu i podaży.
Krzywa popytu (D) – wskazuje w sposób graficzny ujemną (odwrotnie kierunkową) zależność między ceną a rozmiarami zapotrzebowania (popytu) na dany towar lub usługę przy założeniu „ceteris paribus” (przy pozostałych czynnikach niezmienionych).
Ujemną zależność pomiędzy ceną i wielkością popytu nazywamy prawem popytu, które oznacza, że wraz ze wzrostem ceny na rynku danego dobra zmniejsza się wielkość popytu na dane dobro, natomiast przy spadku ceny wielkość popytu wzrasta, ceteris paribus.
 Krzywa podaży (S) – ukazuje dodatnią zależność między ceną a ilością oferowanych towarów (podaży) przy innych wielkościach niezmienionych („ceteris paribus”).
Dodatnią zależność pomiędzy ceną i wielkością popytu nazywamy prawem podaży, które oznacza, że wraz ze wzrostem ceny na rynku danego dobra zwiększa się wielkość dostarczanego na rynek dobra (podaż), natomiast przy spadku ceny wielkość podaży maleje, ceteris paribus.  

1
   
 
Dlaczego występują nietypowe zachowania konsumentów?Sytuacje nietypowe, kiedy wielkość popytu rośnie w miarę wzrostu cen nazywamy paradoksami.
Wyróżnić następujące nietypowe rodzaje zachowań nabywców:
  1. PARADOKS GIFFENA 
  2. PARADOKS VEBLENA
  3. PARADOKS OWCZEGO PĘDU
  4. PARADOKS SPEKULACYJNY
  • Paradoks Giffena dotyczy niektórych dóbr niższego rzędu. W przypadku tych dóbr (zwanych też dobrami Giffena) wzrost ceny powoduje wzrost popytu na nie – konsument nie może sobie już pozwolić na zakup żadnego innego dobra, stąd kupuje wyłącznie dobro Giffena.
  • Paradoks Veblena  – przy wzroście ceny rośnie zapotrzebowanie na to dobro – dotyczy dóbr luksusowych. Dobra te są chętniej nabywane przez określoną grupę konsumentów, chcących się w ten sposób wyróżnić spośród innych, stąd druga nazwa tego paradoksu efekt snoba.
  • Paradoks owczego pędu – popyt na dane dobro wzrasta, dlatego że inni konsumują to dobro.  Oznacza on potrzebę utożsamiania się z innymi konsumentami i ich stylem bycia.
  • Paradoks spekulacyjny – popyt wynikający z oczekiwań co do kształtowania się cen w przyszłości.
Kiedy rynek jest w równowadze?Ceny ustalane są przez rynek poprzez wzajemne oddziaływanie na siebie sił popytu i podaży. Cena jest INSTRUMENTEM DYSTRYBUCJI RZADKICH DÓBR – rynek dokonuje podziału ograniczonej podaży dóbr pomiędzy tych, którzy są gotowi zapłacić najwięcej.
Rysunek 2.1. pokazuje wyznaczenie ceny równowagi CR) – przy której podaż danego dobra (S) jest równa popytowi (D) na nie, a więc przy tej cenie rozmiary zapotrzebowania są równe ilości oferowanej.
Jeśli cena danego dobra C1 jest niższa od ceny równowagi CR, wówczas mamy do czynienia z nadwyżką popytu (niedobór rynkowy). Konsumenci są gotowi nabywać większą ilość dobra, w konsekwencji jego cena rośnie.
Nadwyżka podaży (nadwyżka rynkowa) występuje wówczas, gdy cena C2 jest wyższa od ceny równowagi CR. Producenci są wówczas zmuszeni do obniżenia ceny, by móc sprzedać swoje wyroby.

Rys. 1. Równowaga i nierównowaga na rynku
2

Jakie czynniki wpływają na popyt rynkowy?Wzrost popytu może zostać wywołany następującymi pozacenowymi czynnikami (przesunięcie krzywej popytu w prawo):
  • spadek ceny dobra komplementarnego,
  • wzrost ceny dobra substytucyjnego,
  • wzrost dochodów,
  • zmiana gustów na korzyść danego dobra,
  • wzrost liczby nabywców.
Rys. 2. Wzrost popytu rynkowego
3

Spadek popytu może zostać wywołany następującymi pozacenowymi czynnikami (przesuniecie krzywej popytu w lewo):
  • wzrost ceny dobra komplementarnego,
  • spadek ceny substytutu,
  • spadek dochodów,
  • zmiana gustów na niekorzyść dobra,
  • spadek liczby nabywców.
Rys.  3. Spadek popytu rynkowego
4


Jakie czynniki wpływają na podaż rynkową?Wzrost podaży może zostać wywołany następującymi pozacenowymi czynnikami (przesunięcie krzywej podaży w prawo):
  • ograniczenie kosztów produkcji,
  • korzystne zmiany cen innych towarów,
  • postęp technologiczny,
  • korzystne warunki atmosferyczne,
  • korzystne zmiany w polityce państwa (np. niższe opodatkowanie, subsydia).
Spadek podaży może zostać wywołany następującymi pozacenowymi czynnikami (przesunięcie krzywej podaży w lewo):
  • wzrost kosztów produkcji,
  • niekorzystne zmiany cen innych towarów. niekorzystne warunki atmosferyczne,
  • niekorzystne zmiany w polityce państwa (np. wyższe opodatkowanie, cofnięcie subsydiów).

Rys.  4. Wzrost podaży rynkowej
5


Rys.  5. Spadek podaży rynkowej
6

Jak funkcjonuje rynek?Mechanizm rynkowy – składa się z oddolnych procesów dostosowawczych między zgłaszającymi zapotrzebowanie (kupujący) a występującymi
z ofertą towarową(sprzedający). Wzajemne współdziałanie popytu i podaży pozwala ustalić optymalną na danym rynku cenę i ilość równoważącą rynek. Zjawisko to Adam Smith nazwał w 1776 r. niewidzialną ręką rynku.   
Mechanizm rynkowy ma charakter integralny.  Aby w pełni działał, współcześnie muszą funkcjonować wszystkie rynki (makroekonomia): produktów gotowych i usług, siły roboczej, ziemi, rynek kapitałowy, a w ramach ostatniego – również walutowy, jeśli procesy dostosowawcze dokonują się w skali międzynarodowej .

Państwo czy wolny rynek?W teorii ekonomii możemy wyróżnić następujące systemy gospodarcze:
  • system nakazowy – system gospodarowania charakteryzujący  się społeczną własnością środków produkcji, likwidacji rynkowego charakteru gospodarki. Podmioty gospodarcze pozbawione są samodzielności, a najważniejsze decyzje gospodarcze podejmuje rząd, stosując narzędzia administracyjne: nakazy, zakazy, przydziały, limit;
  • system rynkowy – sposób gospodarowania charakteryzujący się występowaniem prywatnej własności środków produkcji. Najważniejszym regulatorem gospodarki jest mechanizm rynkowy. W systemie tym brak ingerencji centralnej w funkcjonowaniu podmiotów gospodarczych;
  • system gospodarki mieszanej – sposób gospodarowania, łączący elementy gospodarki rynkowej i nakazowej, zawiera zarówno samoczynnie działający mechanizm rynkowy, jak i centralny układ regulacji państwa.

Interwencjonizm państwa w sprawy gospodarki często odnosi się do zjawiska regulowania cen

Jeśli cena danego dobra C1 jest niższa od ceny równowagi CR, wówczas mamy do czynienia z ustaleniem ceny maksymalnej, która ma za zadanie ochronę konsumentów przed zbyt wysokimi cenami na rynku danego dobra. Ustalenie ceny maksymalnej wydawać się może słuszne. Umożliwia przecież zakup danego dobra po cenie niższej, a więc powinno być ono dostępne dla szerszego grona nabywców, np. cena mieszkań, cena żywności itp. Należy pamiętać jednak o tym, że na rynku niska cena zniechęca stronę podażową (producentów, usługodawców, właścicieli mieszkań itp.) do prowadzenia działalności na danym rynku. W związku z tym,  chociaż słuszne w założeniu ustalenie ceny na niższym poziomie z czasem może mieć wiele niekorzystnych następstw, takich jak powstanie „czarnego rynku” (arbitralny podział dóbr, sprzedawanie „poza ladą”, łapówkarstwo), czy potrzeba dodatkowego subwencjonowania podmiotów podaży rynkowej, celem przeciwdziałania zmniejszeniu produkcji.   
Na rynku możemy także zaobserwować zjawisko ustalania ceny minimalnej, występujące wówczas, gdy cena C2 jest wyższa od ceny równowagi CR. Ceny minimalne mają za zadanie zapewnienie opłacalności produkcji dla szerokiego grona producentów. Wyższa cena oferowana za dobra rynkowe zwiększa rozmiary produkcji i prowadzi do nadwyżki towarów na rynku, co z punktu efektywności gospodarowania, także nie jest dobre. Nadwyżka produktów musi być wykupiona przez państwo, co często wiąże się z dodatkowymi kosztami pokrywanymi z budżetu państwa. 

Rys. 6.  Wyznaczenie ceny minimalnej i maksymalnej
7


PodsumowanieRys.  7. Podsumowanie
8
Źródło: Opracowanie własne.